Legjenda e Komedise

ENDACAKU I VOGËL DHE LEGJENDA E KOMEDISË, ÇARLI ÇAPLIN

Fazli Rrezja

Pikërisht para 118 viteve lindi buzëqeshja me e ëmbël dhe më e pafajshme kinematografike. Me kapelën e tij, shkopin, këpucët e mëdha dhe pantallonat e leckosura e të gjëra, ai u bë ylli i parë komik i filmit, pse jo edhe pionieri udhërrëfyes në historinë e botës kinematografike. Përformimet e tij komike në film, janë origjinale pasi ai me të vërtet ka qenë një endacak i rrugëve dhe i jetimoreve. Magjia e tij qëndron në shndërrimin e vuajtjeve të tij jetësore në një përformim komik origjinal, që mbeti i pashlyer në kujtesën e secilit njeri në rruzullin tokësor, për më shumë se një shekull.

Aktor, Producent, Skenarist, Regjisor, Komponues. I lindur më 16 prill 1889, në Londër, Angli. Çaplini është njoftuar më aftësitë përformuese qysh në moshën e hershme, pasi që të dy prindërit e tij ishin përformues muzikor.Pas një tragjedie të dyfishtë, kur nëna e tij pati krizë nervore dhe babai i tij vdiq kur ai ishte vetëm pesë vjeçar. Çaplini dhe gjysmë vëllai i tij Sidni, u bënë çamarrokë të rrugës, duke u endur jashtë dhe brenda shtëpive të bamirësisë. Pas një kohe qëndrimi në jetimore, ai morri pjesë në një turne me trupin muzikor të fëmijëve që quhej “The Eight Lancashire Lads”, kjo punë i dhuroi atij role të vogla në skenën Londineze.

Në moshën 17-të vjeçare ai ju bashkëngjit trupit muzikor “Karno” dhe bëri turne në Shtetet e Bashkuara. Në vitin 1913, producenti i filmave Mek Senet (Mack Sennett), pranoi atë në punë, në kompaninë “Keystone Co”, me një pagë prej 150 dollar në javë. Filmi i tij i parë për kompaninë “Keystone” ishte, “Making a Living” në vitin 1914. Në filmin “In Kid Auto Races at Venice” të vitit 1914, Çaplini paraqiti karakterin i cili do të bëhej një trend i jashtëzakonshëm "Little Tramp"( endacaku i vogël), i kompletuar me kapelën e tij, shkopin pantallonat e gjëra dhe këpucët e mëdha , ai do të bëhej shumë shpejt ylli i parë i filmit dhe ndoshta edhe pionieri udhërrëfyes në historinë e filmit.

Përderisa ishte duke punuar në kompaninë “Keystone”, Çaplini bëri afro 20-të filma të shkurtë, shumicën e të cilëve u bëri skenarin dhe regjinë vetë. Në ndërkohë ai kujdesshëm ka gdhendur rolin e endacakut –lypës, përkundër paraqitjes së spontanitetit dhe improvizimit. Ai ka punuar me përkushtim në çdo detale të filmave të tij. Në vitin 1915-të, ai u bë një aktor i famshëm, ku edhe ka nënshkruar kontratën për kompaninë e filmit “Essanay” për 1,250 dollar në javë, plus 10,000 dollarë marrëveshja kontaktuese.

Në filmin e tij të vitit 1915, “The Tramp”, Çaplini ka aktruar për herë të parë me Edna Purviance, e cila do të përformonte versionin e gruas ideale, në secilin film të tij, në tetë vitet e ardhshme. Në shumicën e filmave të tij, ai ka bërë përformime të këndshme në vazhdimësi, për nder të gruas qe ai e adhuronte, por ai përfundimisht e ka kuptuar se nuk ka pritur nga ajo që të bie në dashuri,me një endacak siç ishte ai.Në vitin 1916, Çaplin ka kaluar në “Mutual Film Corporation”, ku një varg filmash të shkurt e të famshëm siç janë “The Pawnshop”, “One A.M” në vitin 1916, ”The Immigrant” dhe ”Easy Street”, në vitin 1917, e bënë atë një yll ndërkombëtar.

Ai së shpejti filloi të punoi si një krijues filmash i pavarur, duke bërë distribuimin nëpër rrethin e egzibitorëve të parë nacional, dhe ishte përgjegjës për çdo aspekt të filmave të tij, ku ai përformoi dhe po ashtu bëri skenarin, regjinë, produksionin, editimin. Filmat e bërë gjatë kësaj periudhe përfshin edhe tre paraqitje të gjata “A Dog's Life “dhe “Shoulder Arms” në vitin 1918, paraqitja e fundit e fushëbetejave Evropiane dhe filmin e jashtëzakonshëm “The Kid” në vitin 1921, i cili u bë një nga filmat më të mëdhenj në historinë e filmit.Në vitin 1919, Çaplini dhe Grifith themeluan korporatën e artistëve të bashkuar (UA), së bashku me aktorët statik të Çaplinit; Meri Pikford (Mary Pickford) dhe Dagllas Feirbenks (Douglas Fairbanks). Filmi i parë i tij me korporatën “UA”, ”A Woman of Paris” në vitin 1923, po ashtu ishte një paraqitje e gjatë e filmit dhe filmi i tij i fundit që e bëri me aktoren simpatike Edna Purviance. Më pastaj ai vazhdoi të bëjë skenar të filmave dhe regji, por përformoi shumë shkurt në rolin e një mbikëqyrësi trenash.

Në vitin 1925, endacaku i vogël, Çaplin, bëri debutimin në “UA” me filmin “The Gold Rush”, film për të cilin ka thënë “Filmi me të cilin dua të kujtohem nga të tjerët”. Ai është shpërblyer me çmimin akademik në vitin 1928, për filmin e tij “The Circus”. Duke i refuzuar presionit të shtuar, për të vënë zërimin në filmat e tij, ai korri sukses edhe me një hit të madh në filmin e vitit 1931, ”City Lights”, një tregim për një endacak dhe dashurin e tij të pashpresë, ndaj një vajze të verbër, një shitëse e luleve. Çaplini pranoi t’i bashkëngjes muzikën filmit, megjithatë, po ashtu shtoi edhe efektin e zërit. Prej atëherë e tutje, ai punoi edhe në muzikën e të gjithë filmave të tij dhe i shtoi efektet e zërit, filmave të tij klasikë.

Duke qenë një aktor komik pa zë me një sens të kohës dhe një fytyrë të drejtë kureshtare, Çaplini solli një qasje të veçantë në çështjet sociale dhe politike në shumë filmat e tij. Filmi “The Great Dictator” në vitin 1940, filmi i tij i parë i metrazhit të gjatë me zë, një kombinim i humorit të mprehtë, një lloj satire e komenteve politike, Çaplini përformoi një rol të dyanshëm si berber çifut dhe rolin e Adenoid Hynkel, Hitlerit maniak , diktatorit të vendit Tomania. Filmi po ashtu paraqiti Xhek Oakin, si Benzino Napaloni nga Bakteria, një përqeshje e qartë e Benito Musolinit. Në vitin 1947 ai solli një film të veçantë të pas-luftës, një vizion i post-Holokaustit në filmin brilant dhe të një vetëdijshmërie sociale “Monsieur Verdoux”.Në vitin 1950, këndvështrimet liberale politike të Çaplinit tërhoqën kritika në një atmosferë në rritje të sipër të propagandës së dyshimtë të Xhozef Mekartnit (Joseph McCarthy) dhe fushatës së tij anti-komuniste.

Pas paraqitjes së filmit të tij të famshëm “Limelight” në vitin 1952 Çaplini i cili kurrë nuk kishte aplikuar për marrjen e shtetësisë amerikane, ishte në Angli kur u informua se ai nuk do të lejohej të kthehej në Amerikë për shkak të pikëpamjeve të tij. Ai së bashku me familjen e tij u vendos në Zvicër. Për shkak të urrejtjes publike ndaj Çaplinit, filmi i tij i parë evropian, një satirë e lehtë “A King in New York” nuk është shfaqur në Amerikë deri në vitin 1973.Në vitin 1967 ai nxori filmin e tij të fundit, një film me buxhet të vogël “A Countess From Hong Kong”, ku aktron aktorët e njohur Sofia Loren dhe Marlon Brando.

Në vitin 1972, pas 20 vitesh, Çarli Çaplin është ftuar në Shtetet e Bashkuara për të marr çmimin akademik. Duke e rivendosur atë në mendjen e publikuar si një nga gjenit e vërtet në historinë e kinematografisë botërore. Ai është kurorëzuar si kalorës në vitin 1975 nga Mbretëresha Elizabeth II. Çaplini, shpesh është kritikuar për jetën e tij personale dhe shijen e tij për gratë më të reja. Si shtesë nga katër gratë e tij, ai ka qenë i lidhur edhe me gra të tjera, duke përfshirë aktoret Pola Negri dhe Louise Brooks. Martesa e parë e tij me Mildred Harris, përfundoi pas dy vitesh me divorc në vitin 1920. Ai takoi gruan e tij të dytë Lita Grey, kur u paraqit në filmin “The Kid”, në moshën 12 vjeçare. Ata u martuan në vitin 1924, kur ajo mbushi 16 vjet dhe patën dy djem; Çarls Xhunior dhe Sidni.

Para se të divorcohej ai u martua me aktoren Paulette Goddard, në fillim të vitit 1930 dhe pastaj ky qift u nda në vitin 1942. Në vitin 1943, Çaplini u martua me Ona O'Neill, e bija 18-të vjeçare e dramaturgut Eugene O'Neill. Ky qift pati tetë fëmijë dhe qëndruan së bashku deri në vdekjen e aktorit të madh komik Çarli Çaplin.Çaplin vdiq në ditën e krishtlindjeve të vitit 1977 në Zvicër në moshën 88 vjeçare. Ai u varros dy ditë më vonë.

Një vjet pas vdekjes së tij trupi i varrosur i është vjedhur nga dy rrëmbyes të cilët i kanë bërë shantazh familjes për tij kthyer trupin e Çarlit. Pas 11 javësh policia kishte arritur t’i kapte personat dyshimtë duke kthyer mbetjet e trupit të tij përsëri të prehen në kodrat e fshatit Corsier, pranë liqenit të Gjenevës.

Bewildered Herd

PROPAGANDA AND BEWILDERED HERD


Fazli Rrezja

Noam Chomski about the propaganda emphasises that the issue is not simply just a disinformation. The issue is much broader. It’s weather we want to live in a free society or whether we want to live under what amounts to a form of self-imposed totalitarianism, with the bewildered herd marginalized, directed elsewhere, terrified, screaming patriotic slogans, while the educated masses goose-step on command. That’s the choice you have to face. The answer of these questions is very much in the hands of people like you and me. Nobody with the common sense wants to go to the war by its own will; it’s propaganda that makes this huge impact in modern societies.



Chomsky describes in a very good way the different conceptions of democracy and propaganda influence in modern societies. One conception of democracy is one in which the public has the means to participate in some meaningful way in the management in their own affairs and the means of information are open and free.

An alternative conception of democracy is that the public must be barred from managing of their own affairs and the means of information must be kept narrowly and rigidly controlled.

According to Chomsky, in totalitarian state or military state it’s easy to control bewildered herd, you just hold bludgeon on their heads, and if they get out of line you smash them over the head. But as the society has become more free and democratic, you lose that capacity. Propaganda is to a democracy what the bludgeon is to a totalitarian state. That’s wise because again the common interests elude bewildered herd.

In a study done by university in Massachusetts, a study on beliefs and attitude in television watching, one of the question was .How many Vietnamese casualties would you estimate that there were during the Vietnamese war? The average response on the part of Americans today is about 100,000. The official figure is four million. It has been marvelous success from the point of view in deterring the threat of democracy, achieved under conditions of freedom, which is extremely interesting. It’s not like totalitarian state, where it’s done by force.

Propaganda’s role impacts the way in which to keep the bewildered herd from paying attention to what’s really going on around them, to keep them diverted and controlled.

Noam Chomsky points out the spectacular achievement of U.S propaganda about Iraq. First, that the voices of Iraqi democrat opposition against Saddam’s regime are excluded by U.S administration, and second, it’s interesting that nobody notices it. Then he continuous to develops his theories of propaganda impact in Gulf War.

The techniques of propaganda are sophisticated, with the television and lot of money going into it. Chomski, thinks that the issue is not simply disinformation and the Gulf crises. The issue is much broader. It’s weather we want to live in a free society or whether we want to live under what amounts to a form of self-imposed totalitarianism, with the bewildered herd marginalized, directed elsewhere, terrified, screaming patriotic slogans, while the educated masses goose-step on command. That’s the choice you have to face

(Book review, Chomsky, Noam. The Spectacular Achievements of Propaganda. Media Control, Seven Stories Press, New York, 2002)

Kumbara i Paharruar

MARLON BRANDO GJITHMONË MBETET KUMBARA I PAHARRUAR

Fazli Rrezja
Vitet e vuajtjeve të Marlon Brandos janë parë qartë, ai ka shtuar peshë të madhe kah mesi i viteve 1990-ta. Sot po të ishte gjallë ai do të gëzonte ditëlindjen e 83-të, dhe do të ishte gabim i madh po ta gjykonim atë për tërheqjen e mëvonshme dhe lënien pas dore veprave të aktrimit. Performimi i tij në filmin “A Streetcar Named Desire” ka gjunjëzuar audiencën dhe renditja e roleve të tij është një lloj testamenti, për aftësinë e tij për të gjurmuar aspektet e shumta të psikikës njerëzore. Me paraqitjen e tij në rolin e Don Karleones në filmin e “The Godfather”, ai po ashtu dëshmoi para të gjithë botës me shkathtësitë e tij mbresëlënëse, se ai është më tepër se një aktor.

Aktori me qëndrimin e një burri të vërtetë, Marlon Brando, lindi më 3 prill të vitit 1924, në Omaha, Nebraska. Brando, është rritur në Illinois, pas përjashtimit të tij nga akademia ushtarake, ai ka pasur telashe, përderisa babai i tij i ka ndihmuar për të financuar shkollimin e tij. Brando, u shpërngul në Nju Jork për të studiuar tek trajnuesja për aktrim Stella Adler dhe në studion për aktor të Li Strasbergut.Adler ka qenë shpesh e certifikuar për shkak të inspirimit principiel të karrierës së mëhershme të Brandos dhe duke e futur aktorin në veprat e mëdha të letërsisë, muzikës dhe teatrit.



Përderisa në Studion e aktorëve, Brando, ka mësuar “metodën e qasjes”, e cila thekson motivimin e aktorit për veprim. Ai ka bërë debutimin e tij të parë në Brodvei, me filmin sentimental të John Van Druten, ”I Remember Mama” në vitin 1944.Kritikët e teatrit Nju Jorkez, kanë votuar për të si aktori që premton më së shumti në Brodvei, për performimin e tij të shkëlqyer në “Truckline Café” në vitin 1946. Në vitin 1947, ai ka performuar rolin e tij mahnitës në skenë, karakterin e Stanlei Koualskit, një brutal i cili dhunon kunatën e tij, në filmin “Streetcar Named Desire”, vepër e shkrimtarit Uilliams Tennisi.



Hollivudi i ndriçoi rrugën Brandos dhe kështu ai bëri debutimin filmik, në rolin e një veteranit të luftës së dytë botërore në “The Men”, në vitin 1950. Edhe pse ai nuk kooperonte me makinerinë publicistike hollivudiane, ai vazhdoi të aktroj rolin e Koualskit në vitin 1951, në versionin e filmit “A Streetcar Named Desire”, një sukses i popullaritetit dhe i kritikave, që i dhuruan katër çmime akademike.Filmi i tij i ardhshëm, “Viva Zapata!” në vitin 1952, me skenarë të shkrimtarit John Steinbeck, i cili përcjellë ngritjen e Emiliano Zapatas që nga fshatari tek revolucionari e në fund në presidentin e Meksikos. Pastaj ai vazhdoj me “Julius Caesar” dhe “The Wild One”, në vitin 1954, ku ai aktron rolin e një lideri të një grupi motoçiklistësh, në madhështinë e xhaketës së tij të lëkurës. Pastaj erdhi roli i tij fitues i çmimit akademik, në karakterin e një luftëtari përkrahës të sistemit në filmin“On the Waterfront”, një shikim goditës në unionin e punëtorëve të qytetit të Nju Jorkut.Gjatë vazhdimit të dekadës, rolet e Brandos u renditën që nga Napoleon Bonaparta në filmin “ Désirée”, në vitin 1954, në “Guys and Dolls” në vitin 1955, ku ai këndoj dhe vallëzoi, e deri në ushtarin nazist në filmin”The Young Lions”, në vitin 1958.Që nga viti 1955 deri në vitin 1958, kritikët filmik e kanë votuar atë në maje të toplistave të vendit.

Gjatë viteve 1960-ta, megjithatë , karriera e tij pati batica e zbatica, posaçërisht në vitin 1962, pas ripunimit të filmit të studios MGM, “Mutiny on the Bounty”, që dështoi të fitoi madje edhe gjysmën e buxhetit të madh vetanakBrando, ka portretizuar Fletcher Christian, rolin origjinal të Clark Gable të vitit 1935. Patetizmi i tepërt i Brandos ka arritur kulminacionin gjatë xhirimit të këtij filmi. Ai ka qenë i kritikuar për temperamentin e tij të ashpër dhe tentimin e tij për të ndryshuar skenarin. Në pushim ai ka pasur oferta të shumta, ka ngrënë shumë dhe është distancuar nga xhirimet dhe nga ekipi. Kontrata e tij për të bërë film, përfshinte 5000 dollarë për secilën ditë, fitoi 1.25 milionë dollar kur e tëra përfundoi.





Karriera e Brandos, është rilindur në vitin 1972, me paraqitjen e tij të një shefi mafioz , Don Karleone, në filmin e regjisorit Francis Ford Coppola, “The Godfather”, një rol për të cilin ai fitoi çmimin oskar për aktorin më të mirë. Ai e kthej çmimin e Oskarit , në protestën e tij kundër trajtimin të amerikanëve vendor nga Hollivudi, Brando nuk u paraqitë në mbrëmjen e ndarjeve të çmimeve. Në vend të tij ai e dërgoi një amerikane vendore nga fisi i apaqëve që quhej Sacheen Littlefeather ( e cila më vonë u përcaktua të bëhej aktore, që përshkruan amerikanët vendor), për të refuzuar çmimin në emër të tij.Brando, vazhdoi vitin tjetër në filmin e kërkuar ”Last Tango in Paris”, më pastaj ai pranonte paga të mëdha , në performimet e rolit të tij në pjesë të vogla, në filmat si “Superman” në vitin1978 dhe “Apocalypse Now” në vitin 1979.


I nominuar me çmimin akademik për aktorin më të mirë në rolin përkrahës në filmin “A Dry White Season” në vitin 1989, ai po ashtu u paraqit në komedinë “The Freshman” së bashku me Matthew Broderick në vitin 1995, ka aktruar së bashku në filmin “Don Juan DeMarco”, me aktorin e ri e të njohur Johnny Depp.Në fillim të vitit 1996, Brando, ka marrë pjesë në filmin që është pritur dobët “The Island of Dr. Moreau”. Gazeta ”Entertainment Weekly” ka raportuar se aktori, ka përdorur dëgjuese për të kujtuar tekstin e tij. Është dalluar se Brandos i pëlqejnë shumë ushqimi dhe femrat.Performimet e tij më të mira, janë rolet që kërkuan nga ai të paraqes dhe shpalos urrejtjen dhe vuajtjen. Urrejtja e tij mund të ketë ardhur nga prindërit e tij të cilët nuk janë brengosur edhe aq shumë për të.

Po ashtu shumë është përfolur nëpër revista për prindërit e tij se ata ishin alkoolistë dhe gjëra të tjera. Brando, vetë ka shkruar në autobiografinë e tij " Po të ishte babai im gjallë, nuk e di se çdo të bëja. Pasi që ka vdekur unë mendoja , O, Zot ma sjellë të gjallë vetëm për tetë sekonda sepse do t’ia thyeja nofullën“.Edhe pse Brando, refuzon të fletë për martesat e tij , madje edhe në autobiografinë e tij, është e ditur se ai ka qenë i martuar tre herë me tri aktore. Ai së paku ka njëmbëdhjetë fëmijë. Pesë nga fëmijët janë me tri aktoret, tre nga fëmijët me mirëmbajtësen shtëpiake nga Guatemala dhe tre fëmijë të tjerë i ka nga aferat e tij.Njëri nga djemtë e Brandos ka thënë për revistën “People magazine”, " Familja vazhdonte të ndryshonte formën.Unë ulesha në tavolinë për të ngrënë mëngjes dhe e pyesja tjetrin që gjendej pran meje “kush je ti?”.

Kristiani tash është në burgun shtetëror, duke vuajtur dhjetë vite dënimi, i dorëzuar vullnetarisht për vrasjen e të fejuarit të së motrës, Dag Drollet.Ai ka pohuar se Drollet, ka abuzuar fizikisht motrën e tij Cheyenne, e cila në atë kohë ishte shtatzënë. Kristiani, ka thënë se është përleshur me Drolletin dhe aksidentalisht ka shtënë me armë në fytyrën e tij. Brando, i cili ka qenë në shtëpi kur ndodhi kjo, i ka dhënë ndihmën e parë ( frymëmarrjen artificiale dhe ka thirrur urgjencën).

Në gjykimin e Kristianit, Brando ka dhënë komentin e tij në pozitën e dëshmitarit, “Jam munduar të jem një baba i mirë, kam bërë gjithçka që kam mundur".E bija e Brandos, Shijen, ishte një grua me kriza të herë pas hershme të drogës dhe mentale. Të shumtën e jetës së saj, ajo e kaloi me të ëmën e saj Tarita, (njëra nga gratë e Brandos), të cilën e ka takuar gjatë xhirimeve të filmit “Mutiny on the Bounty”, në Tahiti.Gazeta “People” ka raportuar në vitin 1990 se Shijen ka thënë për të atin e saj, Brandon "Kam filluar të mos e pëlqej babin tim për shkak se më ka injoruar si fëmijë” pas vdekjes të fejuarit të saj Shijen, u bë edhe më depresive. Gjykata pati vendosur se ajo është shumë depresive për t’u kujdesur për fëmijën e saj dhe kështu i dha të drejtën e përkujdesjes nënës së saj Tarita .



Shijen morri pushim nga spitali mental për festën e pashkëve të dielën e vitit 1995 dhe në shtëpinë e nënës së saj ajo e vari vetën.Vitet e vuajtjeve të Marlon Brandos janë parë qartë, ai ka shtuar peshë të madhe kah mesi i viteve 1990-ta. Do të ishte gabim i madh po ta gjykonim atë për tërheqjen e mëvonshme dhe lënien pas dore veprave të aktrimit. Performimi i tij në filmin “A Streetcar Named Desire” ka gjunjëzuar audiencën dhe renditjen e roleve të tij është një lloj testamenti, për aftësinë e tij për të gjurmuar aspektet e shumta të psikikës njerëzore.

Në vitin 2001, Brando ka aktruar në rolin e një hajni të xhevahireve në filmin ”The Score”, ku po ashtu aktrojnë aktorët e famshëm Robert De Niro, Edward Norton dhe Angela Bassett.Ai vdiq me një korrik 2004, për tu kujtuar gjithmonë si legjendë e filmit botërorë. Brando kurrë nuk e humbi arrogancën e tij që e vendosë atë në kulminacionin e aktorëve të mëdhenj të Amerikës, duke përfunduar këtë biografi të shkurtë, me fjalët e tij ” e vetmja gjë që aktori i ka borxh publikut është se ai nuk duhet t’i bëjë ata të ndihen të mërzitur”.